Ośrodek Chorób Rzadkich

Rodzinny napadowy obrzęk naczynioruchowy na tle niedoboru C1 inhibitora. D 84.1

Jest to choroba rzadka często mylona z obrzękiem alergicznym. Szacunkowo przyjmuje się, że 1 chory przypada na 10-50 000 osób.

Napad obrzęku u chorych z HAE rozwiją się powoli (12-24 godzin), jest ograniczony do zwykle jednego miejsca, może dotyczyć skóry lub narządów wewnętrznych, osiąga duże rozmiary, nie powoduje świądu, nie towarzyszą mu bąble pokrzywkowe, ustępuje sam po 2-3 dniach, jest oporny na leki skuteczne zwykle w obrzękach (hormony glikokortykoidowe, leki przeciwhistaminowe, adrenalina). Najczęściej zajmuje skórę (85%), okolicę brzucha (65%), twarz lub górne drogi oddechowe (35%).

Opracowanie: prof. dr hab. med. Krystyna Obtułowicz

Mastocytoza. Q 82.3

Mastocytoza. Q 82.3

Mastocytoza. Q 82.3 jest chorobą rzadką, której częstość występowania wynosi poniżej 0.01% [1:10 000], o nieznanej etiologii. U 2/3 chorych pierwsze objawy występują w dzieciństwie. U dorosłych (3,4 dekada)- 90% postać systemowa o łagodnym przebiegu (ISM).
Wystepuje pod różnymi postaciami: jako postać skórna lub narządowa, najcięższa postać – to białaczka mastocytarna. Obraz kliniczny mastocytozy obejmuje: zmiany skórne: najczęściej o charakterze pokrzywki barwnikowej (u starszych dzieci i dorosłych, u niemowląt postać tarczkowo-grudkowa) oraz napady zaczerwienienia - flushing, świądu, bóle głowy, biegunki, bóle brzucha, spadki ciśnienia, wstrząs anafilaktyczny.

- Skóra: pokrzywka barwnikowa [4 postacie], uogólniona mastocytoza skórna, mastocytoma
- Układ nerwowy: bóle czołowe, migrena z katarem i podrażnieniem spojówek, porażenia n. VII nerwowość, zaburzenia snu
- Układ kostny; bóle kostne, patologiczne złamania
- Inne: powiększenie wątroby i śledziony
- Układ oddechowy: rozsiane zmiany śródmiąższowe w TKHR, zmiany drobno-guzkowe, torbiele, powiększenie węzłów, rzadko spadek, pojemności dyfuzyjnej dla CO [DLCO]
- Układ krążenia: zaburzenia rytmu, choroba wieńcowa, spadek ciśnienia - Przewód pokarmowy: bóle, biegunki, z. złego wchłaniania, choroba wrzodowa, owrzodzenia jelit.

Opracowanie: prof. dr hab. med. Krystyna Obtułowicz

Cukrzyca typu MODY (E 13)

Cukrzyca typu MODY (maturity onset diabetes of the young) charakteryzuje się wczesnym wiekiem diagnozy, występowaniem w kilku kolejnych pokoleniach. Występuje u osób młodszych, czyli w przedziale 15-35 lat. Objawy kliniczne są umiarkowanie wyrażone (podwyższona glikemia na czczo, niewielki wzrost poziomu glukozy po posiłkach), rzadkie występowanie kwasicy ketonowej, czy otyłości. W terapii cukrzycy typu MODY w zależności od jej typu (jest opisywanych 6 głównych postaci) stosuje się jedynie dietę, hipoglikemizujące leki doustne lub insulinoterapię.

Opracownie: prof. dr hab. med. Tomasz Klupa

Cukrzyca zależna od mutacji w DNA mitochondrialnym (E 88.8)

Cukrzyca zależna od mutacji w DNA mitochondrialnymwiąże się ze zmianami sekwencji w DNA mitochondrialnym, co powoduje, że ta forma choroby dziedziczy się w rodzinach w sposób matczyny. Oznacza to, że co prawda chorują z równą częstością kobiety i mężczyźni, to jednak przekazywanie mutacji może następować jedynie przez matki na synów lub córki, zaś nigdy choroby nie przekazuje ojciec. Cechą charekterystyczną jest progresywny (postępujący) charakter tego schorzenia. Większość pacjentów wymaga insuliny po kilku latach choroby. Tej formie cukrzycy towarzyszą często upośledzenie słuchu lub głuchota (maternally inherited diabetes with deafness-MIDD).

Opracownie: prof. dr hab. med. Tomasz Klupa

Utrwalona cukrzyca noworodkowa (PND- permanent neonatal diabetes) (E 13)

Utrwalona cukrzyca noworodkowa- najbardziej charakterystyczną cechą tego typu cukrzycy jest wczesny wiek diagnozy, w zdecydowanej większości przypadków poniżej 6 miesiąca życia, noworodki charakteryzują się niska masa urodzeniową. Najczęstszą przyczyną są mutacje w obrębie kompleksu kanału potasowego komórki beta trzustki, co stanowi przyczynę defektu wydzielania insuliny przez komórki b Bardzo ważnym i ciekawym elementem obrazu klinicznego pacjentów z PND jest bardzo dobra i jak się wydaje trwała odpowiedź na pochodne sulfonylomocznika.

Opracownie: prof. dr hab. med. Tomasz Klupa

Cukrzyca związana z genetycznie uwarunkowaną insulinoopornością (E 88.1)

Cukrzyca związana z genetycznie uwarunkowana insulinoopornością - genami związanymi z monogenową insulinoopornością są lamina, receptor insulinowy, AKT2 i PPARg. Mutacje w różnych genach powodują zróżnicowane objawy.
Do obrazu klinicznego oprócz cukrzycy mogą należeć: częściowa lipodystrofia (nieprawidłowe rozmieszczenie i zaniki tkanki tłuszczowej), zaniki mięśniowe, czy zaburzenia lipidowe- oraz kliniczny związany z mutacjami w obrębie genu dla lamininy. Choroba może się dziedziczyć zarówno w sposób autosomalny dominujący jak i recesywny. W przypadku mutacji w genie dla receptora insulinowego może on np. przybierać postać krasnoludkowatości (zespół o charakterze wrodzonym, który oprócz skrajnie nasilonej insulinooporności i wynikającej stąd cukrzycy cechuje się niską masą urodzeniową i powolnym wzrostem w okresie pozamacicznym oraz twarzą elfa), syndromu Rabsona-Mendenhalla (ujawnia się klinicznie w okresie dzieciństwa, cechuje go przyspieszony wzrost, hipertrofia paznokci i zębów, przedwczesne dojrzewanie płciowe oraz rozrost szyszynki).

Opracownie: prof. dr hab. med. Tomasz Klupa

Mukopolisacharydoza typu II (zespół Huntera) (E 76.1)

Mukopolisacharydoza typu II (zespół Huntera) należy do genetycznie uwarunkowanych chorób metabolicznych, jest dziedziczona w sposób recesywny, sprzężony z płcią (z chromosomem X), oznacza to że kobiety nie mają objawów choroby natomiast to one przekazują uszkodzony gen sowim dzieciom. MPSII występuje głównie u chłopców, a pierwsze objawy kliniczne pojawiają się około 2-3 roku życia. Istotą choroby jest deficyt aktywności sulfatazy iduronianu (jeden z enzymów lizosomalnych), powodujący gromadzenie się nierozłożonych substratów, z powstawaniem wtórnych zmian w obrębie komórek i tkanek. Klinicznie wyróżnia się dwa podtypy choroby, jeden - znacznie częściej występujący, z zajęciem ośrodkowego układu nerwowego i postępującym upośledzeniem fizycznym i umysłowym często zakończony zgonem już w okresie dziecięcym, oraz drugi, rzadszy przebiegający bez lub z niewielkim upośledzeniem umysłowym chorzy dożywają do 3-4 dekady. Wśród objawów klinicznych zespołu Huntera wymienia się również: powiększoną wątrobę i śledzionę, uszkodzenie zastawek serca i/lub uszkodzenie mięśnia sercowego, przepukliny pępkowe lub pachwinowe, pojawiające się w okresie niemowlęcym, przykurcze w stawach, ze znacznym ograniczeniem ich ruchomości i deformacja obrysów stawów, nawracające infekcje górnych dróg oddechowych i ucha środkowego, niedosłuch, a często głuchotę, stwierdza się u wszystkich chorych. Od kilku lat dostępna jest tzw. enzymatyczna terapii zastępczej (enzyme replacement therapy – ERT), podanie dożylne brakującego enzymu. Wprowadzenie ERT umożliwiło względnie skuteczne leczenie pacjentów z mukopolisacharydozami, którzy dotychczas mogli być leczeni jedynie w sposób objawowy.

Opracownie: prof. dr hab. n. med. Beata Kieć-Wilk

Choroba Gauchera (E 75.2)

Choroba Gauchera to kolejne genetycznie uwarunkowane schorzenie metaboliczne, dziedziczone w sposób autosomalny recesywny. Mutacje w genie GBA (gen kodujący enzymu o nazwie beta-glukocerebrozydaza, który rozkłada tłuszczową substancję glukocerebrozydu do cukru (glukoza) oraz prostsze cząsteczki tłuszczu (ceramidu)). W wyniku defektu enzymu dochodzi do aktywnego gromadzenia nieprawidłowych lipidów w śledzionie, wątrobie i szpiku kostnym. Prowadzi to do znacznego powiększenia śledziony, objawiającego się w późnym dzieciństwie lub na początku okresu dojrzewania.

W zależności od obrazu klinicznego wyróżnia się:

• typ 1 (nieneuronopatyczny) ponieważ mózg i rdzeń kręgowy (ośrodkowego układu nerwowego) zazwyczaj nie są dotknięte. Cechy tym zakresie stan od łagodnego do ciężkiego i mogą pojawić się w każdej chwili od dzieciństwa do dorosłości.Rodzaje 2 i 3 choroba Gauchera są znane jako neuronopatyczne formy choroby, ponieważ charakteryzują się zmianami w centralnym układzie nerwowym, co wywołuje takie objawy jak: nieprawidłowe ruchy oczu, drgawki, i uszkodzenia mózgu.
• Typ 2 choroba, forma dziecięca, zazwyczaj powoduje ciężkie zmiany i śmierć w okresie dziecięcym.
• Typ 3 również wpływa na układ nerwowy, ale ma tendencję do wolniejszego postępu niż typ 2. Standardowe leczenie pacjentów z chorobą Gauchera to substytucja enzymatyczna (ang. ERT).

Opracownie: prof. dr hab. n. med. Beata Kieć-Wilk

Zespół Pradera-Williego (Q 87.1)

Zespół Pradera-Williego (Prader-Willi syndrome, PWS) jest to zespół wad wrodzonych spowodowany aberracją chromosomalną (uszkodzeniem chromosomu), najczęściej związany z częściową utratą (delecją) fragmentu długiego ramienia chromosomu 15, pochodzącego od ojca. Na obraz kliniczny choroby składają się niski wzrost, upośledzenie umysłowe, opóźnienie rozwoju mowy, niedorozwój narządów płciowych (hipogonadyzm),cukrzyca oraz otyłość. Nadmierny przyrost masy ciała spowodowany jest mniejszym niż u zdrowych ludzi zapotrzebowaniem energetycznym przy jednoczesnym ciągłym niepohamowanym uczuciu głodu. Uważa się, że zespół Pradera-Williego jest najczęstszą genetycznie uwarunkowaną przyczyną otyłości.

Opracownie: prof. dr hab. n. med. Beata Kieć-Wilk

Hipercholesterolemia rodzinna E 78.2

Hipercholesterolemia rodzinna (familial hipercholesterolemia-FH) jest chorobą dziedziczoną autosomalnie dominująco, spowodowaną mutacjami genu LDLR kodującego białko receptora dla LDL. Chorują zarówno homozygoty (osoby uszkodzeniem./brakiem wszystkich receptorów dla lipoprotein) jak i heterozygoty (u tych osób aktywnych jest 50% receptorów). Przebieg homozygotycznej FH jest ciężki, choroba powoduje rozwój miażdżycy już w wieku dziecięcym. Heterozygotyczna postać FH jest jedną z najczęstszych chorób genetycznych, objawia się znacznie później. Hipercholesterolemia rodzinna jest bardzo silnym czynnikiem ryzyka przedwczesnej choroby niedokrwiennej serca (ChNS). Rozpoznanie opiera się na występowaniu dużego stężenia cholesterolu LDL oraz triglicerydów u pacjenta i u jego bliskich krewnych. U osób z FH oprócz zaburzeń lipidowych mogą pojawić się żółtaki płaskie powiek czy ścięgna Achillesa, rąbek starczy rogówki oraz powiększenie wątroby. Leczenie opiera się na stosowaniu wysokich dawek statyn u pacjentów.

Opracownie: prof. dr hab. n. med. Beata Kieć-Wilk

Mukowiscydoza (E.84)

Mukowiscydoza (ang. Cystic fibrosis) jest genetycznie uwarunkowaną chorobą, w której defektem dotknięte jest białko kanału chlorkowego, kodowane w genie CFTR. Szacuje się, częstość występowania wśród populacji rasy Kaukaskiej wynosi około 1: 3000. Choroba objawia się najczęściej w dzieciństwie i głównym narządem który obejmuje są płuca.
Chorzy z mukowiscydozą cierpią na przewlekły kaszel, często zapadają na trudnoleczące się i długotrwałe infekcje dróg oddechowych, zmuszeni są do stosowania rehabilitacj ioddechowej i inhalacji, aby ułatwić oczyszczanie dróg oddechowych. Ponadto w chorobie tej problemy mogą dotyczyć refluksu żołądkowo-przełykowego, a chorzy odczuwać mogą zgagę, bóle lub pieczenie zamostkowe. Często także obserwuje się niedożywienie, biegunki tłuszczowe związane z niewydolnością zewnątrzwydzielniczą trzustki, niedobory witamin A, D, E, K, czasami rozwija się cukrzyca. Chorzy miewają bóle brzucha, trudności z wypróżnianiem, czasami w może rozwinąć się kamica pęcherzykowa, lub nawet stłuszczenie wątroby, czy marskość żółciowa wtórna wątroby wraz z jej powikłaniami. Inne problemy dotyczą trudności z posiadaniem potomstwa, ryzykiem rozwoju osteoporozy czy kamicą nerkową.

Opracował: dr med. Mikołaj Głowacki

Źródło:
Ratjen F, Döring G. Cystic fibrosis. Lancet. 2003 Feb 22;361(9358):681-9.
Hamosh A, FitzSimmons SC, Macek M Jr, Knowles MR, Rosenstein BJ, Cutting GR Comparison of the clinical manifestations of cystic fibrosis in black and white patients. J Pediatr. 1998;132(2):255.
Pauwels A, Blondeau K, Mertens V, Farre R, Verbeke K, Dupont LJ, Sifrim D. Gastric emptying and different types of reflux in adult patients with cystic fibrosis. Aliment Pharmacol Ther. 2011 Oct;34(7):799-807. 
De Boeck K, Weren M, Proesmans M, Kerem E. Pancreatitis among patients with cystic fibrosis: correlation with pancreatic status and genotype. Pediatrics 2005; 115:e463. 
Walkowiak J, Herzig KH, Witt M, Pogorzelski A, Piotrowski R, Barra E, Sobczynska-Tomaszewska A, Trawinska-Bartnicka M, Strzykala K, Cichy W, Sands D, Rutkiewicz E, Krawczynski M. Analysis of exocrine pancreatic function in cystic fibrosis: one mild CFTR mutation does not exclude pancreatic insufficiency. Eur J Clin Invest. 2001 Sep;31(9):796-801. 
Marshall BC, Butler SM, Stoddard M, et al. Epidemiology of cystic fibrosis-related diabetes. J Pediatr 2005; 146:681. 
Chaun H. Colonic disorders in adult cystic fibrosis. Can J Gastroenterol. 2001 Sep;15(9):586-90. 
Colombo C, Ellemunter H, Houwen R, et al. Guidelines for the diagnosis and management of distal intestinal obstruction syndrome in cystic fibrosis patients. J Cyst Fibros 2011; 10 Suppl 2:S24. 
Sokol RJ, Durie PR. Recommendations for management of liver and biliary tract disease in cystic fibrosis. Cystic Fibrosis Foundation Hepatobiliary Disease Consensus Group. J Pediatr Gastroenterol Nutr 1999; 28 Suppl 1:S1. 
Bartlett JR, Friedman KJ, Ling SC, et al. Genetic modifiers of liver disease in cystic fibrosis. JAMA 2009; 302:1076.
Fields TM, Michel SJ, Butler CL, Kriss VM, Albers SL. Abdominal manifestations of cystic fibrosis in older children and adults.AJR Am J Roentgenol. 2006 Nov;187(5):1199-203. 
Hoppe B, von Unruh GE, Blank G, Rietschel E, Sidhu H, Laube N, Hesse A. Absorptive hyperoxaluria leads to an increased risk for urolithiasis or nephrocalcinosis in cystic fibrosis. Am J Kidney Dis. 2005 Sep;46(3):440-5.
Grey V, Atkinson S, Drury D, Casey L, Ferland G, Gundberg C, Lands LC. Prevalence of low bone mass and deficiencies of vitamins D and K in pediatric patients with cystic fibrosis from 3 Canadian centers. Pediatrics.2008 Nov;122(5):1014-20.

Hemochromatoza (E.83.1)

Hemochromatoza (E.83.1)

Choroba Wilsona (E.83.0)

Choroba Wilsona (E.83.0)

Niedobory odporności

Niedobory odporności to grupa chorób związana z nieprawidłowym, osłabionym funkcjonowaniem układu odpornościowego.

Rozróżniamy dwa rodzaje niedoborów: pierwotne, które spowodowane są wrodzonymi defektami genetycznymi i wtórne, które powstają jako konsekwencje leczenia innych chorób, infekcji wirusowych jak np. HIV.

• Pierwotne niedobory odporności (PNO), stanowią grupę rzadkich chorób. Częstość ich występowania ok. 1:10 000 żywych urodzeń. Ze względu na fakt, iż objawy występują już w dzieciństwie diagnoza najczęściej stawiana jest już wtedy. U niektórych jednak objawy sugerujące istnienie niedoboru odporności występują dopiero w wieku powyżej 20, 30 lat.
• W ostatnich latach dokonał się znaczący postęp medycyny w zakresie możliwości diagnostycznych i terapeutycznych, co pozwoliło na opisanie do chwili obecnej ponad 200 jednostek chorobowych, których wspólnym mianownikiem jest zaburzona odpowiedź komórek układu odpornościowego człowieka na antygeny drobnoustrojów, a w skrajnych przypadkach jej całkowity brak.

Objawy które mogą wskazywać na istnienie niedoboru odporności to obecność:

• sześciu- ośmiu zakażeń w ciągu roku- nawracające infekcje  
• dwa lub więcej zapaleń płuc w ciągu roku
• ropnie skórne lub narządowe
• dwa lub więcej zapaleń zatok o ciężkim przebiegu
• antybiotykoterapia dłuższa niż 2 miesiące - bez wyraźniej poprawy z każdej przyczyny
• przewlekające się, nawracające infekcje grzybicze
• konieczność długotrwałego stosowania antybiotyków dożylnych w celu opanowania zakażenia
• dwa lub więcej ciężkich zakażeń (zapalenie kości, mięśni, skóry, posocznica), stanami zapalnymi tkanki około-zębowej, nieprawidłowym gojeniem się ran
• wywiad rodzinny wskazujący na występowanie pierwotnych niedoborów odporności  
• chorzy z zakażeniami Neisseria species, meningitidis i TRU
• zahamowanie prawidłowego wzrostu, rozwoju (u dzieci)  
• Niektóre PNO poza stosowaniem antybiotyków mogą być skutecznie leczone przy zastosowaniu preparatów immunoglobulinowych. Można je podawać dożylnie lub podskórnie. Są wytwarzane z osocza tysięcy dawców krwi, zawierają przeciwciała przeciwko różnym drobnoustrojom. Odpowiednio wczesne postawienie diagnozy i właściwe leczenie może zapobiec wystąpieniu kolejnych infekcji, chorób zapalnych (autoimmunizacyjnych), niepełnosprawności i wielu innym powikłaniom.

Opracowanie: dr med. Magdalena Strach

Wykaz innych schorzeń

• Niedobory odporności z przewagą defektu odporności humoralnej D80
• Dziedziczna hipogammaglobulinemia D80.0
• Nierodzinna hipogammaglobulinemia D80.1
• Wybiórczy niedobór immunoglobulin a (IgA) D80.2
• Wybiórczy niedobór podklas immunoglobulin G (IgG) D80.3
• Wybiórczy niedobór immunoglobulin M (IgM) D80.4
• Niedobór odporności ze zwiększonym stężeniem immunoglobulin M (IgM) D80.5
• Niedobór przeciwciał ze stężeniem immunoglobulin zbliżonym do normy lub z hiperimmunoglobulinemią D80.6
• Inne niedobory odporności z przewagą defektów przeciwciał D80.8
• Nieokreślony niedobór odporności z przeważającym defektem przeciwciał D80.9
• Mieszane niedobory odpornościowe D81
• Niedobór determinantów głównego układu antygenów zgodności tkankowej klasy I D81.6
• Niedobór determinantów głównego układu antygenów zgodności tkankowej klasy II D81.7
• Inne złożone niedobory odporności D81.8
• Nieokreślone złożone niedobory odporności D81.9
• Niedobór odporności skojarzony z innymi poważnymi wadami D82
• Zespół Wiskotta-Aldricha D82.0
• Zespół Di George`a D82.1
• Niedobór odporności z karłowatością D82.2
• Niedobór odporności towarzyszący dziedzicznej wadliwej odpowiedzi na zakażenie wirusem Epstein-Barr D82.3
• Zespół hiperimmunoglobulinemii E(IgE) D82.4
• Niedobór odporności skojarzony z innymi określonymi poważnymi wadami D82.8
• Nieokreślony niedobór odporności skojarzony z poważnymi wadami D82.9
• Pospolity zmienny niedobór odporności D83
• Pospolity zmienny niedobór odporności z przewagą zaburzeń funkcji lub liczebności komórek B D83.0
• Pospolity zmienny niedobór odporności z przewagą zaburzeń dotyczących immunoregulacyjnych komórek T D83.1
• Pospolity zmienny niedobór odporności z przeciwciałami przeciwko komórkom B lub T D83.2
• Inne pospolite zmienne niedobory odpornościowe D83.8
• Nieokreślony pospolity zmienny niedobór odporności D83.9
• Inne niedobory odporności D84
• Defekt dotyczący czynności antygenu-1 limfocyta (LFA-1) D84.0
• Zaburzenia układu dopełniacza D84.1
• Inne określone niedobory odporności D84.8
• Nieokreślony niedobór odporności D84.9
• Sarkoidoza D86
• Sarkoidoza płucna D86.0
• Sarkoidoza węzłów chłonnych D86.1
• Sarkoidoza płucna współistniejąca z sarkoidozą węzłów chłonnych D86.2
• Sarkoidoza skórna D86.3
• Sarkoidoza innych narządów oraz wielonarządowa D86.8
• Nieokreślona sarkoidoza D86.9
• Inne zaburzenia przebiegające z udziałem mechanizmów immunologicznych niesklasyfikowanych gdzie indziej D89
• Inne określone zaburzenia przebiegające z udziałem mechanizmów immunologicznych niesklasyfikowane gdzie indziej D89.8
• Nieokreślone zaburzenia przebiegające z udziałem mechanizmów immunologicznych D89.9